Door professor doctor anders Sam Bal

“Wat gij niet wilt dat u geschiedt, doet dat ook een ander niet”, zei ooit een wijs man, althans zo doet de overlevering ons geloven. Het is een oude ethische leefregel, ook wel de Gulden Regel genoemd. Het komt voor in oude religies en in moderne levensovertuigingen. Het gaat om wederkerig rekening met elkaar houden. Oftewel: samenleven. 

In een zeer diverse samenleving als de onze is het soms lastig om vanuit het eigen perspectief de overwegingen van anderen te begrijpen. Om te voorkomen dat mensen elkaar gaan beperken, aanklagen, veroordelen of voor rechter gaan spelen, hebben we afspraken met elkaar gemaakt. 

Die afspraken noemen we wetten. Daar is iedereen aan gehouden, zonder uitzondering. En als iemand zich niet aan die wetten houdt, dan hebben we openbare (in plaats van private) aanklagers, en onafhankelijke rechters, in plaats van eigenrecht. Onlangs verscheen een interessante column van oud-minister Ronald Plasterk, over het risico op eigenrichting door toenemend extremisme rond het klimaat. Mensen zijn bereid de wet te overtreden om hun doelstellingen te behalen. Want, zo is hun argumentatie, het klimaat is zo’n urgent thema, dat overstijgt andere belangen, inclusief de wet. 

Columns zijn ervoor om te prikkelen, om debat aan te zwengelen. Dat is Plasterk goed gelukt. Maar het niveau van de reacties was bedroevend laag, zowel van klimaatactivisten als sommige journalisten.

Nu gaat het vooralsnog over relatief kleine overtredingen, zoals het blokkeren van snelwegen, het bekladden van kunst en het bezetten van gebouwen en vliegvelden. Het is verontrustend dat mensen bereid zijn om bewust de wet te overtreden in een voor hun ogen groter belang. Met het risico op een glijdende schaal: als we kleine overtredingen toestaan, scheppen we dan niet de voedingsbodem voor heftiger overtredingen zoals bedreiging, of geweld?

Nieuw-Nederland in het Stamcafé

Kabinet-Rutte IV was een verstandshuwelijk. Velen in ons land wilden ervan af, zelfs bij de VVD werd flink gemord en de druk opgevoerd. D66 en CDA wilden graag door, maar dat was alleen omdat ze er in de peilingen desastreus voor staan. Rutte speelde hoog politiek spel. Hij wachtte een finale optater niet af en maakte zijn eigen overweging. 

Waarom wilden velen van dit kabinet af? Ten eerste omdat het vanaf het begin domweg niet boterde. Het was een voortzetting van het vorige (gevallen) kabinet, en bij de vorming van het nieuwe werden te diepe wonden gemaakt. Het maakte ook te veel knievallen, met als resultaat dat het nauwelijks samen regeerde en iedereen ontevreden was. 

Een tweede reden is dat er in de afgelopen 10 jaren te veel schade is toegedaan, nota bene door de overheid zelf. Het is te makkelijk om met je vinger te wijzen naar één partij of één bewindspersoon, want alle serieuze partijen maakten onderdeel uit van het systeem dat de toeslagenaffaire veroorzaakte, de stikstofcrisis veroorzaakte, het dossier Groningen veroorzaakte, er geen helder beleid kwam op asiel, en ga zo nog maar even door. Wie naar een ander wijst heeft boter op het hoofd, ook oppositiepartijen zaten gewoon in de Tweede Kamer en stemden mee. 

Bijkomend probleem is dat de overheid ook de verantwoordelijke is om deze schade te herstellen, en men is niet in staat gebleken om door te pakken. Er heerste apathie (of incapabiliteit?), en men had negatieve focus op elkaar in plaats van op de problemen in het land. Er werd niet geregeerd.

Een derde reden is dat velen klaar zijn met de Ruttiaanse manier van politiek bedrijven, de achterkamertjes, het gekonkel, het gedraai, het modder gooien, het polariseren. Niet in de laatste plaats door regeringspartijen zelf, en besmettelijk voor heel Den Haag. Als resultaat zie je dat kiezers al een tijd zoeken naar een ‘frisse’ (tussen aanhalingstekens, want sommigen bleken zeker niet fris te zijn) populistische oppositiepartijen, die wel op de problemen wijzen maar niet de oplossing bieden. Het beeld van deze manier van politiek kleeft toch vooral aan Rutte, wiens glans de afgelopen jaren verdween met te veel gedraai en gesmoes. Op een gegeven moment is het gewoon klaar.